Στη μακρόχρονη ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού τα Υποβρύχια διαδραμάτισαν το δικό τους σημαντικό ρόλο. Συνολικά μέχρι σήμερα, στη δύναμη των Υποβρυχίων έχουν ενταχθεί 31 Υποβρύχια διαφόρων τύπων.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1880, το ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό, θέλοντας να παρακολουθήσει τις τεχνολογικές εξελίξεις της εποχής αλλά και να διατηρήσει το αξιόμαχο του Στόλου, είναι από τα πρώτα ναυτικά στον κόσμο που αποφασίζει να εντάξει στη δύναμή του ένα υποβρύχιο σκάφος.

Πρόκειται για το “NORDENFELT-I”. Κατασκευασμένο στο Ekensberg της Σουηδίας, βασισμένο στα σχέδια του Άγγλου κληρικού και εφευρέτη George Garrett και χρηματοδοτούμενο από τον Σουηδό κατασκευαστή όπλων Thorsten Nordenfelt, από τον οποίο έλαβε και το όνομά του.

Επρόκειτο για σκάφος ελλειπτικού σχήματος, μήκους 19,5μ. και μέγιστου πλάτους 2,75μ. Είχε εκτόπισμα εν καταδύσει 55tn και δυνατότητα κατάδυσης έως τα 15μ. Η κίνησή του προερχόταν από μία ατμομηχανή 100 ίππων, η οποία του έδινε δυνατότητα ανάπτυξης ταχύτητας 9 κόμβων εν επιφάνεια και 2 κόμβων εν καταδύσει, με αυτονομία στην κατάδυση 160 ναυτικών μιλίων. Ήταν εξοπλισμένο με έναν τορπιλοσωλήνα, ο οποίος είχε τη δυνατότητα βολής μιας τορπίλης 14″ σε απόσταση 30μ. από το στόχο και με το υποβρύχιο ευρισκόμενο εν επιφάνεια, καθώς και με ένα πυροβόλο διαμετρήματος 25,4mm.

Το “NORDENFELT-I” φτάνει στην Ελλάδα αποσυναρμολογημένο τον Ιανουάριο του 1886. Τον Μάρτιο του ίδιου έτους κάνει τις πρώτες του δοκιμές στον Φαληρικό όρμο, κατά τις οποίες παρουσιάζει στοιχεία αξιόπλοου σκάφους εν επιφάνεια, αλλά δεν ισχύει το ίδιο και εν καταδύσει, όπου εμφανίζει προβλήματα ευστάθειας, στεγανότητας και προβλήματα στην εκτόξευση της τορπίλης.

Όλα αυτά το καθιστούν μη αποδεκτό από το Πολεμικό Ναυτικό και παραμένει ανενεργό έως το 1901, οπότε και καταστρέφεται.

Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων παρελήφθησαν τα υποβρύχια ΔΕΛΦΙΝ και ΞΙΦΙΑΣ. Το ΔΕΛΦΙΝ είναι το πρώτο υποβρύχιο στον κόσμο, που σε πολεμική επιχείρηση εξετέλεσε τορπιλική επίθεση (ανεπιτυχή), κατά του θωρακισμένου καταδρομικού MECIDIYE της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, πλησίον της νήσου Τενέδου. Το ΞΙΦΙΑΣ δεν έλαβε μέρος σε καμία επιχείρηση του των Βαλκανικών Πολέμων.

Το 1914 συστάθηκε η Διοίκηση Υποβρυχίων με τον τίτλο «Σταθμός Καταδυομένων» και η οποία αναλαμβάνει την ευθύνη διοίκησης και ελέγχου των «καταδυομένων» (υποβρυχίων), ενώ το 1927 μετονομάζεται σε Ανωτέρα Διοίκηση Υποβρυχίων.

Το 1916 τα δύο υποβρύχια (ΔΕΛΦΙΝ και ΞΙΦΙΑΣ) κατασχέθηκαν από τους Γάλλους και επεστράφησαν σε κακή κατάστασή το 1919. Παροπλίσθηκαν το 1920.

Η έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου βρήκε τη Διοίκηση Υποβρυχίων με έξι υποβρύχια, η επιχειρησιακή δράση των οποίων αποτελεί χρυσή σελίδα στην ένδοξη ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού. Τέσσερα από αυτά τα υποβρύχια (ΠΡΩΤΕΥΣ, ΓΛΑΥΚΟΣ, ΚΑΤΣΩΝΗΣ, ΤΡΙΤΩΝ) βυθίστηκαν με απώλειες 106 Αξιωματικών, Υπαξιωματικών και Ναυτών.

Μετά τον πόλεμο (1945) το Ναυτικό διαθέτει 6 υποβρύχια κλάσεως “V” και “U” που παραχωρήθηκαν επί δανεισμώ από το βρετανικό ναυτικό. Αυτά επεστράφησαν στη Βρετανία μέχρι το 1958 και αντικαταστάθηκαν από 3 υποβρύχια αμερικάνικης κατασκευής κλάσεως «GATO».

Τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1970 αρχίζει μία καινούργια εποχή για τη Διοίκηση Υποβρυχίων.

Παραγγέλθηκαν στη Γερμανία 4 υποβρύχια τύπου 209/1100 κλάσεως «ΓΛΑΥΚΟΣ», τα πρώτα παγκοσμίως του τύπου ενώ αντικαταστάθηκαν τα αμερικάνικα υποβρύχια κλάσεως «GATO» με 2 κλάσεως «GUPPY».

Στο τέλος της ίδιας δεκαετίας αλλά και στην αρχή της επόμενης 4 νέα υποβρύχια τ. 209/1200 κλάσεως «ΠΟΣΕΙΔΩΝ» εντάχθηκαν στο ΠΝ. Τα 10 αυτά υποβρύχια παραμένουν σε ενέργεια μέχρι το 1995, οπότε και παροπλίζονται τα 2 αμερικάνικης κατασκευής (τύπου «GUPPY»).

Με την είσοδο στον 21^ο  αιώνα αποφασίστηκε η πρόσκτηση 4 νέων υποβρυχίων τ.214/1700 κλάσεως «ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ» καθώς και ο εκσυγχρονισμός των 3 υποβρυχίων τύπου 209/1200 κλάσεως «ΠΟΣΕΙΔΩΝ» (πρόγραμμα NEPTUNE-II).

Στα τέλη του 2010 εντάχθηκε στο ΠΝ το υποβρύχιο ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ, το πρώτο από τα υποβρύχια τ.214. Το θέρος του 2011 παροπλίστηκε το υποβρύχιο ΓΛΑΥΚΟΣ. Την άνοιξη του 2022 παροπλίστηκε το υποβρύχιο ΠΡΩΤΕΥΣ, ενώ την άνοιξη του 2025 παροπλίστηκε το Υ/Β ΤΡΙΤΩΝ.

Έτσι σήμερα, στη Διοίκηση Υποβρυχίων είναι ενταγμένα 1 υποβρύχιο τ. «ΓΛΑΥΚΟΣ» (τ. 209/1100), 3 υποβρύχια τ. «ΠΟΣΕΙΔΩΝ» (τ. 209/1200), 4 υποβρύχια τ. «ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ» (τ. 214/1700) και 1 υποβρύχιο τ. «ΠΟΣΕΙΔΩΝ» εκσυγχρονισμένο (υποβρύχιο ΩΚΕΑΝΟΣ).

Δράση Υποβρυχίων κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Η κήρυξη του πολέμου βρίσκει τη Διοίκηση Υποβρυχίων να έχει υπό τις διαταγές της 6 υποβρύχια γαλλικής σχεδίασης και ναυπήγησης και συγκεκριμένα τα υποβρύχια ΚΑΤΣΩΝΗΣ (Υ-1), ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ (Υ-2), ΠΡΩΤΕΥΣ (Υ-3), ΝΗΡΕΥΣ (Υ-4), ΤΡΙΤΩΝ (Υ-5), ΓΛΑΥΚΟΣ (Υ-6).

Τα υποβρύχια αυτά παρουσίαζαν πολλές τεχνικές και επιχειρησιακές ελλείψεις και είχαν υπερβεί το τότε παραδεκτό όριο ζωής των 10 ετών. Είχαν μέγιστο βάθος κατάδυσης τα 60 μέτρα. Διέθεταν πολύπλοκα βοηθητικά μηχανήματα, ευαίσθητα και επιρρεπή σε βλάβες. Πρωραία πηδάλια που δεν αναδιπλώνονταν. Κύριες μηχανές που παρουσίαζαν συχνές βλάβες και βραχυκυκλώματα. Δε διέθεταν θαλασσέρματα ταχείας κατάδυσης, πορειογράφο και υπολογιστή διευθύνσεως βολής τορπιλών.

Παρόλα τα προβλήματά τους τα υποβρύχια αυτά εκτέλεσαν πλήθος πολεμικών περιπολιών, καθόλη την πρώτη φάση του πολέμου στην Αδριατική (Οκτ 1940 – Απρ 1941), πλην του υποβρυχίου ΓΛΑΥΚΟΣ το οποίο ήταν καθηλωμένο στη Βάση Υποβρυχίων εκτελώντας επισκευές.

Τον Απρίλιο του 1941, με την αποδημία του Στόλου στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου τα 5 υποβρύχια (το ΠΡΩΤΕΥΣ έχει ήδη βυθιστεί στην Αδριατική στις 29/12/1940), θα ενταχθούν στη δύναμη του 1^ου βρετανικού στολίσκου υποβρυχίων και με έδρα, κατά περίπτωση, την Αλεξάνδρεια, τη Βηρυτό και τη Μάλτα θα εκτελέσουν πολεμικές περιπολίες στο Αιγαίο καθόλη τη δεύτερη φάση του πολέμου (Μαι 1941 – Οκτ 1944). Ο ελληνικός στολίσκος υποβρυχίων στη φάση αυτή θα ενισχυθεί με 2 ακόμα υποβρύχια, το MATΡΩΖΟΣ (Υ-7), πρώην ιταλικό PERLA και το ΠΙΠΙΝΟΣ (Υ-8), νεότευκτο βρετανικής κατασκευής τ.” V “

Περίοδος Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

α.  Υποβρύχια τύπου “V”/”U“

Μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ο ελληνικός Στόλος είχε την ανάγκη να αναπληρώσει την αποδεκατισμένη δύναμη των υποβρυχίων του. Έτσι από το 1945 ως και το 1958 το Πολεμικό Ναυτικό παρέλαβε υπό μορφή δανεισμού από το βρετανικό ναυτικό συνολικά 5 υποβρύχια τύπου “V”/”U”, πέραν του υποβρυχίου ΠΙΠΙΝΟΣ.

Το 1945 παρελήφθη το “ΔΕΛΦΙΝ” (Υ-9) τύπου ”V” και 2 υποβρύχια τύπου ”U” τα “ΞΙΦΙΑΣ” (Υ-10) και “ΑΜΦΙΤΡΙΤΗ” (Υ-11). Το 1946 παρελήφθησαν 2 ακόμη υποβρύχια τύπου “V”, τα “ΤΡΙΑΙΝΑ” (Υ-14) και “ΑΡΓΟΝΑΥΤΗΣ” (Υ-15).

Τα υποβρύχια αυτά μαζί με το υποβρύχιο ΠΙΠΙΝΟΣ (Υ-8), αποτέλεσαν ουσιαστικά τον πυρήνα αναδιοργανώσεως της Διοικήσεως Υποβρυχίων, μετά την απελευθέρωση της Χώρας. Τα υποβρύχια αυτά επεστράφησαν σταδιακά στο βρετανικό ναυτικό μέχρι το 1959.

β.  Υποβρύχια τύπου “GATO”

Το 1957 ξεκινά η αντικατάσταση των βρετανικών υποβρυχίων με αντίστοιχα αμερικανικής προέλευσης. Το 1957 και 1958 το Πολεμικό Ναυτικό παρέλαβε τα 2 πρώτα υποβρύχια αμερικανικής ναυπήγησης, τύπου “GATO”, στο πλαίσιο της συναφούς στρατιωτικής βοήθειας.

Το 1957 παρελήφθη το ΠΟΣΕΙΔΩΝ (Υ-16 / S-78) στο Portsmouth (New Hampshire) των ΗΠΑ, το οποίο και παροπλίστηκε το 1975.

Το 1958 παρελήφθη το ΑΜΦΙΤΡΙΤΗ (Υ-17 / S – 09) στο New London (Connecticut) των ΗΠΑ, το οποίο επεστράφη στις ΗΠΑ το 1967.

Το 1965 παρελήφθη στο San Francisco (California) των ΗΠΑ το εκσυγχρονισμένο τύπου “GATO”,  υποβρύχιο ΤΡΙΑΙΝΑ (S-86) το οποίο παροπλίστηκε το 1979.

γ.  Υποβρύχια τύπου “GUPPY”

Το 1972 και 1973 παρελήφθησαν από τις ΗΠΑ (New London και Charleston αντίστοιχα) 2 υποβρύχια τύπου “GUPPY”, στα οποία δόθηκαν τα ιστορικά ονόματα ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ (S-114) και ΚΑΤΣΩΝΗΣ (S-115), υποβρυχίων που επέδειξαν αυξημένη επιχειρησιακή δράση κατά το B’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Το ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ διατηρήθηκε σε ενέργεια έως τον Απρίλιο του 1993.

Το ΚΑΤΣΩΝΗΣ παροπλίστηκε το Μάρτιο του 1993.

δ.  Υποβρύχια τύπου “209/1100”

Κατά τα χρονικά διαστήματα 1971-1972 και 1979-1980 παρελήφθησαν καινούργια, από τα ναυπηγεία της HDW στο Κίελο της Δ. Γερμανίας, τα τότε σύγχρονα υποβρύχια συμβατικής πρόωσης τ. 209:

Από το 1991 έως το 2000 τα 4 υποβρύχια τ. “209/1100” κλάσης «ΓΛΑΥΚΟΣ» διέρχονται πρόγραμμα εκσυγχρονισμού μέσης ζωής (NEPTUNE-I) το οποίο, εκτός των άλλων, περιλαμβάνει και δυνατότητα υποβρύχιας βολής κατευθυνόμενου βλήματος SUBHARPOON.

Το 2014 ολοκληρώθηκε στα Ελληνικά Ναυπηγεία Σκαραμαγκά (ΕΝΑΕ) το πρόγραμμα Εκσυγχρονισμού Μέσης Ζωής (ΕΜΖ) (NEPTUNE-IΙ) του υποβρυχίου ΩΚΕΑΝΟΣ το οποίο περιλάμβανε εκσυγχρονισμό των ηλεκτρονικών αισθητήρων (σύστημα διαχείρισης μάχης ISUS, ιστός Optronic, σύστημα αδρανειακής ναυτιλίας MINS), την ενσωμάτωση συστήματος αναερόβιας πρόωσης καθώς και τη δυνατότητα υποβρύχιας βολής κατευθυνόμενου βλήματος SUBHARPOON. Το υποβρύχιο ΩΚΕΑΝΟΣ αποτελεί το πρώτο παγκοσμίως Υ/Β τ.209/ΑΙΡ σε ενέργεια.

ε.  Υποβρύχια τύπου “214/1700”

Από το 2010 έως το 2016 παρελήφθησαν από τη Γερμανία τα πλέον σύγχρονα υποβρύχια συμβατικής πρόωσης τ. “214/1700”. Το πρώτο υποβρύχιο (ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ) ναυπηγήθηκε στο Κίελο της Γερμανίας ενώ τα επόμενα 3 στα Ελληνικά Ναυπηγεία Σκαραμαγκά (ΕΝΑΕ), στο πλαίσιο του προγράμματος «ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ».